Türk Sineması (Kronoloji)
Türk Sineması (Kronoloji)
1910 - 1930 Dönemi
1914
1908 yillarindan baslayarak çesitli kentlerde halka açilan sinema salonlari, gösterilerini yabanci uyruklu ve Türkiye`de ki azinliklarin egemenliginde sürdürürken devreye Cevat Boyer`le Murat Bey`ler girer. Ve Sehzadebasi`nda Milli Sinema adi verilen "ilk Türk sinemasi" açilir (19 Mart). Ardindan, Istanbul Sultanisi`nde film gösterileri düzenleyen Sakir Seden`le Fuat Uzkinay, Sirkeci`de lokantacilik yapan Ali Efendi`yi (Öztuna) ikna ederek ikinci Türk sinemasinin açilmasini saglarlar (6 Temmuz). Ve sinemaya Ali Efendi adi verilir. Çünkü Ali Efendi, bu kurulusun asil büyük hissedarlari olup, Sakir ve Kemal Seden kardeslerin de amcalaridir.
I.Dünya Savasi`nin basladigi günlerde yedek subayligini yapan Fuat Uzkinay, Türk sinema tarihinin ilk filmini çeker. Ayastefanos`taki Rus Abidesinin Yikilisi adini tasiyan ve tarihi anisi olan bu film, 150 metre uzunlugunda bir belgeseldir. Ve iste 14 Kasim 1914`le Türk sinemasinin gerçek dogum tarihi gerçeklesir.
Bir yil sonra (1915) Harbiye Naziri Enver Pasa`nin emriyle Merkez Ordu Sinema Dairesi kurulunca, Türkiye`de sinemayi tanitma konusunda büyük katkilari olan Sigmund Weinberg de bu kurumun basina getirilir. Yardimcisi da Fuat Uzkinay`dir. Weinberg, savasla ilgili ve Türkiye`yi ziyarete gelen imparatorlarin gezi belgesellerini çekerken, bu ara Enver Pasa`yi ikna edip öykülü uzun film denemesine de girisecekti.
Dönemin en çok tutulan tiyatro oyunu Leblebici Horhor`u çekmeye basladiktan bir süre sonra, oyuncularindan birinin ölmesiyle film yarim kaldi. Ikinci öykülü filmi olan Himmet Aganin Izdivaci`nin ise oyunculari Çanakkale Savasi nedeniyle askere alininca, bu denemesi de ilkinin akibetine ugradi. Ancak, Ordu Sinema Dairesi Baskanligi`na getirilen Fuat Uzkinay, yarim kalan Himmet Aganin Izdivaci`ni savastan sonra (1918) tamamladi.
1917
Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, sinemanin ilk yillarindaki askeri nitelik tasiyan ikinci kurulusuydu. Belge filmi yönetmeni olarak kurumun basina getirilen Fuat Uzkinay bu yönde çalismalarini sürdürürken cemiyet, ilk kez öykülü filmlere de el atar. Ve öykülü filmlerin çekimi, o yillarda 20 yaslarinda bir gazeteci olan Sedat Simavi`nin çabalariyla gerçeklesir. Genç Simavi`nin yönetmenligini yaptigi Pençe`yle Casus, Türk sinemasinda yarim kalmadan çekilen ilk öykülü filmlerdir.
1919
Bu yil yalnizca iki öykülü film çekildi. Mürebbiye ile Binnaz. Her iki filmin yönetmeni, Türk tiyatrosunun kurulusunda büyük katkilari olan 62 yasindaki Ahmet Fehim`di. Ve oyunculari da Rasit Riza Samako, Behzat Butak, Hüseyin Kemal Gürmen gibi tiyatro sanatçilarindan olusuyordu. Kadin oyunculari ise Mm. Kalitea, Eliza Binemeciyan ve Bayzar Fasulyeciyan`di.
1921
Dönemin ün yapmis güldürü sanatçisi olan tiyatrocu Sadi Fikret Karagözoglu, Bican Efendi Vekilharç adli 22 dakikalik kisa filmiyle Türk sinemasinda ilk güldürü tipini yaratir. Bican Efendi Mektep Hocasi ve Bican Efendinin Rüyasi ise giderek bir diziyi olusturur. Bu, konulu üç kisa filmin yönetmen ve bas oyuncusu ise Karagözoglu`dur.
Ali Efendi, yegenleri Sakir ve Kemal Seden kardeslerle yeni bir "aile ortakligi" girisiminde bulunup, "Sinema Isçileri Sirketi"ni kurarlar. Yabanci filmleri yurda ithal etmek amaciyla kurulan sirket, çalismalarini 1928`li yillara kadar sürdürür.
1922
1916 yilindan beri Almanya`da oyuncu ve yönetmen olarak film çalismalarini sürdüren tiyatrocu Muhsin Ertugrul`un yurda dönüsü ve ilk özel yapimevi olan Kemal Film sirketinin kurulusuyla Türk sinemasinda yeni bir dönem baslar. Kemal Film sirketini ve Eyüp`teki Feshane Fabrikasi`nin bir bölümünde (dikimevi atölyesi) Kemal Film Stüdyosu`nu kuran Kemal ve Sakir Seden kardeslerdir. Sinema ile ilgili ilk deneyimlerini yurt disinda gerçeklestiren Muhsin Ertugrul; Kemal ve Sakir Seden kardeslerle yaptigi isbirligi sonucu bu özel yapimevi adina iki film çeker; Istanbul`da Bir Facia-i Ask (Sisli Güzeli Mediha Hanimin Facia-i Katli) ve Bogaziçi Esrari (Nur Baba). Ikincisi olayli bir filmdir. Yakup Kadri Karaosmanoglu`nun romanindan sinemaya uyarlanan Nur Baba`nin çekimi sirasinda Bektasiler, film setini basarlar. Olaylar çikar. Bektasiler filmin aleyhlerine çekildigi yaniltmacasiyla kiskirtilmislardir. Ancak polisin olaya el koymasi sonucunda çalismalara devam edilir.
1923
Muhsin Ertugrul, tek adam olarak Türk sinemasinda kurdugu egemenliginin baslangiç yillarindadir. Ve birbiri ardina üç film çeker. Ilki Halide Edip Adivar`dan uyarladigi Atesten Gömlek`tir. Kurtulus Savasi`ni konu alan bir ilk filmdir. Türk sinemasi adina bir diger özelligi de Atesten Gömlek`te ilk kez Türk kadinlarinin oynamasidir. Ve böylece Cumhuriyet`in ilaninin (1923) Müslüman Türk kadinlarina çalisma özgürlügü tanimasi sonucu, Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir`le yeni bir dönem açilir. Leblebici Horhor ve Kiz Kulesinde Bir Facia, Ertugrul`un 1923 yilinda çevirdigi diger iki filmdir.
1924
Muhsin Ertugrul, bu kez bir filmle yetinir. Peyami Safa`nin ayni ismi tasiyan romanindan uyarladigi Sözde Kizlar`i çektikten bir yil sonra (1925) Rusya`ya gidip film çalismalarina orada devam eder.
1928
1924 yilinda sinema isletmeciligine baslayan Ipekçe Kardesler, bu kez film yapimi için bir sirket kurarlar. Adi Ipek Film olan kurum, Türk sinemasinin ikinci özel yapimevidir. Yurtdisindan dönen Muhsin Ertugrul, bu yeni sirketin ilk filmi olan Ankara Postasi`nin çekimine baslarsa da, filmi bazi nedenlerle ancak bir yil sonra (1929) bitirir. Ayni yil çekime basladigi Kaçakçilar`a geçirdikleri bir kaza sonucu oyunculardan birinin hayatini yitirmesiyle ara verilir. Ve film de gene ertesi yil (1929) tamamlanir.
|