Çeçenistan
Rusya Federasyonu'nun güneyindeki özerk cumhuriyetlerden Çeçenistan, neredeyse dört bir yanından Rus toprakları ile çevrili.
Bir milyon nüfuslu ülkenin başkenti Grozni savaşın izlerini taşıyor
Çeçenistan Kafkas Dağları'ndaki sınırını ise Gürcistan ile paylaşıyor.
Aslında petrol zengini olan bölgede, bağımsızlık yanlısı isyancı gruplarla Rus ordusu arasında 10 yılı aşkın süredir devam eden savaş nedeniyle ekonomi ve altyapı şu anda harabe durumunda.
Organize suç faaliyetleri de yaygın durumda.
GENEL BİLGİLER
Çeçenistan, neredeyse iki yüz yıldır Rusya'nın dağlık güney sınırında Moskova için baş ağrısı yaratan bir bölge oldu.
19. yüzyılda İmam Şamil'in başını çektiği kanlı bir isyana sahne olan bölgede yaşananlar, Lermontov ve Tolstoy gibi sanatçıların eserlerine konu oldu.
ÇEÇENİSTAN'IN KÜNYESİ
Statüsü: Rusya Federasyonu'na bağlı cumhuriyet
Nüfusu: 1 milyon
Başkent: Grozni
Başlıca diller: Çeçen dili, Rusça
Başlıca dinler: İslam, Hıristiyanlık
Doğal kaynaklar: Petrol
Rus yönetimi 1859 yılında bu isyanı bastırdı.
Çeçenler ancak bundan 60 yıl sonra, bu kez Çarlık dönemne son veren Ekim Devrimi'nden faydalanarak kısa bir dönem bağımsızlıklarına kavuştular.
Ancak bu dönem kısa sürdü ve 1922'de bölge, yeniden Rusya'ya bağlandı.
İkinci Dünya Savaşı ve Nazi işgali, Moskova yönetiminden kopmak için yine birer fırsat olarak değerlendirildi.
Ancak savaş sonunda Stalin'in intikamı acı oldu.
Çeçenleri işbirlikçilikle suçlayan Stalin, yöre halkını Sibirya ve Orta Asya'ya sürdü.
Çeçenler ancak 1957'de, Kruşçev döneminde yeniden evlerine dönebildiler.
Sovyet dönemi sonrası
Mashadov ve Basayev isyanın başını çekiyordu
Sovyetler Birliği'nin 1991'de dağılması ardından, Sovyet hava kuvvetlerinde üst düzey bir yetkili olan Cahar Dudayev, bölgenin bağımsız olduğunu ilan etti.
Dönemin lideri Boris Yeltsin, bu açıklamaya İçişleri Bakanlığı'na bağlı bir kaç yüz askeri bölgeye sevkederek yanıt verdi.
Havaalanında silahlı Çeçen isyancıların karşıladığı askerler otobüslere bindirilip evlerine gönderildi. Bu olay Moskova için küçük düşürücü bir dizi adımın ilki oldu.
Bunu takip eden üç yılda, silahlı gruplar Çeçenistan'daki denetimlerini gitgide artırırken Dudayev de Moskova'ya meydan okur açıklamalarında da sesini yükseltti.
1994'te Rusya, isyanı dizginlemek için bölgeye yeniden asker sevketti. Kolay bir zafer beklentileri kısa sürede suya düştü ve Rusların kayıpları artmaya başladı.
Moskova, 1996'da imzalanan bir barış antlaşması ardından buradaki askerlerini çekmeye başladı.
Bu anlaşma, Çeçenistan'a bağımsızlık yerine, büyük oranda özerklik sağlıyordu.
Anlaşma uyarınca Aslan Mashadov, Çeçenistan cumhurbaşkanlğına seçildi.
Ancak Çeçenistan savaş sırasında harabeye dönmüştü ve Rusya bölgeye yeniden yatırım yapmaya yanaşmadı. General Mashadov da organize suç ve adam kaçırma ile zengin olan silahlı çete liderlerini kontrol altına alamadı.
1999 Ağustos'unda Çeçen savaşçılar komşu Dağıstan Cumhuriyeti'ne sızarak Dağıstan ve Çeçenistan'da İslami bir devlet kurulmasını destekleyen bir örgütün saflarına katıldılar.
Bu örgüt, Müslümanları Ruslara karşı cihada çağırdı.
İkinci Çeçen savaşı
Bu sırada henüz başbakan olarak iktidara gelmiş olan Vladimir Putin'in tepkisi hızlı ve sert oldu.
Putin Çeçen isyancılara karşı sert bir siyaset izledi
Bir kaç hafta içinde şiddetli çatışmalarla bu isyan bastırıldı.
Aynı yılın yaz aylarında Rusya'nın çeşitli bölgelerinde düzenlenen bombalı saldırılarda yüzlerce kişi hayatını kaybetti.
Rus makamları olaydan Çeçen isyancıları sorumlu tutmakta gecikmedi.
Putin, orduyu yeniden bölgeye sevketti ve kanlı çatışmalar başladı.
Erken zafer ilanlarına rağmen, saldırılar ve çatışmalar hala tam olarak kesilmiş değil.
Batılı ülkelerin Rusya'nın yöntemlerine ve insan hakları ihlallerine yönelen eleştirileri ise 11 Eylül'de Amerika Birleşik Devletleri'ne düzenlenen ve "terörle mücadele" kampanyalarının başlamasına yol açan saldırılardan sonra duruldu.
Rusya Çeçen isyancıların da küresel terör şebekesinin bir parçası olduğunu savunuyor.
Kremlin yönetimi Çeçenistan'a daha fazla özerklik sağlayan ancak Rusya'ya sıkı sıkıya bağlı olmasını sağlayan yeni bir anayasayı 2003 Mart'ında tartışmalı bir referanduma sundu.
Bölge bu sırada hala çok istikrarsız olduğundan bu referandumda anayasaya verilen onayın gerçekten geçerli sayılıp sayılamayacağı da ayrı bir tartışma konusu.
Rusya'nın bölgedeki sorunun barışçı bir çözüme ulaşması beklentisinin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini söylemek hala güç.
Bu yöndeki umutlar, 2004 Mayıs ayında, referandum sonrası bölgenin liderliğine seçilmiş olan Ahmed Kadirov'un suikast sonucu ölümüyle darbe aldı.
2005 Kasım ayında düzenlenen seçimlerde Kremlin yanlısı Birleşik Rusya Partisi, sandalyelerin yarısından fazlasını kazandı.
İsyancılar bu seçimin göstermelik olduğunu savunsa da Rusya lideri Vladimir Putin, bölgede anayasal düzene dönüşün tamamlandığını ilan etti.
Gözlemcilerse oy verme işleminin şiddetin sürdüğü bir korku ortamında yapıldığını vurguladılar.
LİDERLER
Cumhurbaşkanı: Ali Alkanov
Alkanov, kendisinden önce bu görevi yapan Ahmed Kadirov'un suikast sonucu ölümü ardından, 2004 Ekim ayında yemin ederek bu göreve başladı.
Alkanov'un görevi, hayati tehlike taşıyor
Kremlin yönetimi başkanlık seçimleri sırasında Alkanov'a destek verdiğini net biçimde ortaya koymuştu.
Alkanov'un başlıca rakibinin seçime girmesine teknik bir sorun gerekçe gösterilerek izin verilmedi.
Seçimleri de sadece, bazı insan hakları örgütlerinin güvenilirliklerini sorguladığı bir avuç gözlemci izledi. Çeçen isyancılar seçimin tamamen uydurma olduğunu savundu.
Seçildiğinde 47 yaşında olan Alkanov, uzun süre polis teşkilatında görev yapmış, ardından 2003 Nisan ayında İçişleri Bakanlığı'na getirilmişti.
Moskova'ya sadık bir isim olarak tanımlanan Alkanov, 1996'da da Grozni'ye isyancı kuvvetlerin düzenlediği baskına gösterdiği direniş nedeniyle bir cesaret nişanı ile ödüllendirilmişti.
Aslan Mashadov'un başkanlığı döneminde Çeçenistan'ı terkeden Alkanov bölgeye ancak 1999'da Rus ordusu ile birlikte dönmüştü.
Çeçenlere aşırı görüşlere karşı koymaları telkininde bulunan Alkanov barışçı demokrasi değerlerini yayma sözü veriyor.
Ekonominin toparlanmasını hedefleyen Alkanov petrol gelirlerinin Çeçenistan içinde kalması fikriyle de Rus enerji çevrelerinde tartışmalara yol açıyor.
Serbest bir ticari bölge kurulmasını destekleyen Alkanov Çeçenistan'a vergi muafiyet ve indirimleri tanınmasını da talep ediyor.
Evli ve üç çocuk babası olan Alkanov'un görevi, aslında hayati tehlike taşıyor. Kendisinden önce bu görevi yapan dört kişiden üçü öldürüldü.
Başbakan: Ramazan Kadirov
Bir suikast sonucu öldürülen Cumhurbaşkanı Ahmed Kadirov'un oğlu olan Ramazan Kadirov, 2006'nın Mart ayında, selef, Sergey Abramov'un bir otomobil kazasında ağır yaralanması ardından bu görevi üstlendi.
Kadirov istikrarın demir yumrukla getirileceğini söylüyor
Babasının öldüğü sırada 27 yaşında olan Ramazan Kadirov'un yaşı cumhurbaşkanlığına bizzat aday olmak istenen 30 yaş sınırının altında kaldığından, 2004 seçiminde Ali Alkanov'u destekledi.
Seçim ardından da başbakan yardımcısı olarak görevlendirildi.
Kadirov, babasının ölümünün öcünü alacağını söylüyor.
'İsyancıların kökünü kazımak'la görevlendirilen ve binlerce militandan oluşan 'Kadirovsi' kuvvetlerinin aşırı şiddet uyguladığı eleştirileri ardından, bu birimi Rus kuvvetlerinin komutasına devredeceğini duyurdu.
Bazı gözlemciler, militanların hala Kadirov'un kontrolunda olacağını belirterek bunun fazla bir fark yaratmayacağını savunuyorlar.
Kadirov, bu birimin adam kaçırma ve cinayet olaylarının ardında olduğu suçlamalarını reddediyor ancak gücün içinde bazı "başıboş" unsurlar bulunabileceğini söylüyor.
Moskova yönetimi ile yakın bağları olan Kadirov aynı zamanda Kremlin yanlısı Birleşik Rusya Partisi'nin bölgesel lideri.
2005 Kasım'ındaki genel seçimde bu partiyle sandıktan ilk ısrada çıkan Kadirov, bölgeye istikrar getirmek için demir yumrukla yönetimin gerekli olduğunu savunuyor.
Kadirov kendisini inançlı bir Müslüman olarak tanımlıyor.
Ayrılıkçı lider: Dokka Umarov
Dokka Umarov, Çeçen isyancıların liderliğini Abdülhalim Sadullayev'in 2006 Haziran ayında düzenlenen bir polis operasyonunda öldürülmesi sonrası üstlendi.
2005 Mart'ında liderliği üstlenene dek Çeçenistan dışında pek tanınmayan bir din adamı olan Sadullayev'in aksine, Umarov'un adı isyancıların operasyonlarında sık sık geçiyordu.
Umarov 1990'ların ortalarında bu yana isyan hareketinde aktif rol oynadı.
İsyancıların liderliğini üstlendikten sonra yaptığı ilk açıklamada Rusya'da polise ve orduya ait operasyonlara hız vereceğini duyurdu.
1964 doğumlu Umarov bununla birlikte, sivillere verilecek zararın asgariye indirilmesine çalışacağını söyledi.
Çeçen isyancıların son yıllarda çok sayıda sivilin ölümüne yol açan Mokosva'daki tiyatro ve Beslan'daki okul baskını gibi eylemleri hareketin tepki çekmesine yol açmıştı.
Umarov'un liderliği üstlenmesinden bir kaç hafta sonra, 2006 Temmuz'unda hareketin etkili liderlerinden, Rusya'nın en çok aranan adamı olan Şamil Basayev İnguşetya'da ölmüştü.
MEDYA
Çeçenistan medyanın faaliyetleri açısından oldukça büyük zorluklar çekilen bir bölge.
Basın özgürlüğünü savunan gruplar, Moskova yönetimini bölgedeki çatışmaları izleyip aktarmaya çalışan gazetecilerin bağımsız şekilde çalışmasını engellemeye çalışmakla suçluyor.
Örneğin ABD destekli Hür Avrupa Radyosu adına çalışan Andrei Babitsky'nin bölgeden geçtiği haberler nedeniyle Kremlin'i öfkelendirdiği belirtiliyor. Babitsky, 2000 yılında Grozni'de yakalanmış seyahat belgelerinin sahte olduğu gerekçesiyle bir Rus mahkemesince mahkum edilmişti.
Rusya televizyon ve radyolarının pek çoğu bölgede takip edilebiliyor. Bölgedeki radyo kuruluşu da 2001 Kasım'ında yayınlarına yeniden başladı.
Bölgede çok sayıda internet sitesi de isyancıların görüşlerini yansıtıyor. Bunların başında gelen Kavkaz Tsentr'ın merkezi sürekli değişiyor. Çünkü sitenin servis sağlayıcılarına Moskova'dan siteyi kapatma telkini yapılıyor.
Bölgede isyancılar denetimindeki basının ne kadar etkili olduğu konusunda yorumlar ise çelişkili. Kavkaz Tsentr bölgede hala çok sayıda gazete ve dergilerinin olduğunu öne sürerken, Rus kuvvetleri 'militan' yayınevlerinin yok edildiğini savunuyor.
Yabancı yayıncılar da Çeçenistan'daki izleyicilere ulaşmayı hedefliyor.
Amerikan hükümetince finanse edilen Radio Liberty, Çeçence ve Rusça yayınlar yapıyor.
Moskova yönetimi bu yayınları 'tek yanlı' olduğu gerekçesiyle eleştiriyor.
Rus televizyonunda yer alan haberlerde, 2003 yılında Çeçenistan'da sekiz resmi gazete olduğu ve üçünün cumhuriyetin her yerinde satışa sunulduğu belirtiliyordu