Amel-i manda manda değil20 Kasım 2006

[CaKaLBoT]

Dilbilimci ve yazarlar, Vatan Gazetesi yazarı Selahattin Duman’ın obezler için kullandığı, "Amel-i manda" kelimesinin, doğru yerde kullanılmadığını söylediler. Benzetmenin espri olabileceğini belirten dilbilimci ve yazarlar, kelimenin "İş göremez" anlamına geldiğini anlattılar.

İşte bazı görüşler;

İşinden geri kalan demektir

Murat Bardakçı (Hürriyet yazarı)

Bugün "amel-i manda" diye kullanılan ifadenin aslı, Arapça ve Farsça iki ayrı sözcükten meydana gelmiş bir bileşik kelime olan "amel-mande" sözüdür. Bu bileşik kelimeyi Arapça’da "iş" demek olan "amel" sözü ile Farsça’da "kalmak" anlamına gelen "manden" fiilinin çekiminde üçüncü tekil şahıs olan "mande" kelimesi oluşturur."Manda" dediğimiz hayvanın adının aslı da, "manden"den gelen "mande" sözüdür ve mandalara ağır hareket etmelerinden dolayı bu ismin verildiği söylenir. Amel-mande" sözünün tam karşılığı, "işinden geri kalan" demektir. Bu ifade zamanla cüssesinin iriliğinden, fazla kilolarından yahut başka bir sebepten dolayı işini yapamaz hale gelenler için kullanılır olmuş, günlük konuşmada da "amel-i manda" halini almıştır.

Obezlikle bir ilgisi yok

Sevgi Özel (Dil Derneği Başkanı, Dilbilimci) Amelmande sözcüğünün Amel kısmı Arapça. Mande ise Farsça’da işten kalmış işe yaramaz, demek. Şu ya da bu nedenle bir iş yapamaz duruma gelmiş kişi demek. Dil Derneği’mizin sözlüğünde ’amelimande’ tamlama olduğu için birlikte yazılıyor. Sözlükte de ’İş yapamaz durumda olan, çok tembel, hareketleri çok ağır olan’ diye geçiyor. Selahattin’in her zamanki şakalarından biri. Manda ile ya da obezlikle ilgisi yok.

Duman herhalde espri yaptı

Şiar Yalçın (Dilbilimci)

Bu "Amel-i manda"nın mandayla ilgisi yoktur. Amel iş, eylem demek. Mande, Farsça kalmış demek. İşten elden ayaktan çekilmiş anlamına geliyor. Tam aksine obez falan değil tembel, eli ayağı tutmayan adam demek. Selahattin Duman herhalde, espri yaptı. Mustafa KINALI / İSTANBUL

46 yaşından sonra olunur

Hakkı Devrim

(Radikal Gazetesi yazarı)

Amel-i manda, dedikleri şey insanın çalışmaz hale gelmesidir. İhtiyarlık ya da sakatlanmadan dolayı, iş yapamaz olmak anlamına gelir. Askerlikten sonra da yoklamaya giderdik. Yoklama 46 yaşından sonra biter ve amel-i manda olduğunuz söylenirdi. Ben, bir başka manasını hiç hatırlamıyorum. Kubbealtı Lugatı’nda da, amel-i manda tarihte "Yaşlılık ve maluliyetten dolayı emekli olan kapıkulu askerlerine verilen isim" olarak yer alıyor. Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde yok. Develioğlu’nun Osmanlıca Türkçe Sözlüğü’nde ise bu ’amel-mande’ olarak geçiyor. Amel, ’iş’, mande ise Farsça bir kelime ve ’kalmış, gitmemiş olan’dır. Amel-mande’nin karşılığı ise, ’iş yapmaktan kalmış, iş göremez durumda olan’ olarak yer alıyor. Selahattin, mizah olsun diye herhalde, öyle yazmış, şaka yapmış.