Doğadan etkileşim

[jockeя]

DOĞADAN ETKİLEŞİM
-ZEYBEK DANSLARI ve KARTALLAR-

İnsanoğlu, tarihsel gelişiminin ve değişiminin her aşamasında çevresindeki bütün faaliyetlerden etkilenmiş ve bu etkileniş, insan tarafından üretilen tüm sanat eserlerinde kendisine yer bulmuştur.
Önceleri kendi bedenini tanımaktan yola çıkan insan, zaman içerisinde aynı doğayı paylaştığı diğer canlı-cansız varlıkları da içinde hissettiği merak duygusu sayesinde incelemiş ve onlarda da kendisine dair kimi özellikler fark etmiştir.
Bu özelliklerin en başında diğer canlıların da tıpkı insanlar gibi ilk olarak fizyolojik ihtiyaçlarını karşıladıklarını, ürediklerini, avlandıklarını, toplu halde ya da bireysel yaşadıklarını, hâkim oldukları toprakları için ya da türler arası denge için savaştıklarını (vb..)gözlemlemişlerdir.
Sadece bununla kalmamış ve kendilerini de; lisan, inanç, deri rengi, ırk, sosyal yaşam, yaşanılan coğrafya gibi etmenlere dayanarak ayırdıkları gibi; kişilik özelliklerine veya herhangi bir durum karşısında verdikleri tepkilere (cesur, korkak, lider, çalışkan, temiz, pis, hilekâr, onurlu, ********, yalancı, güçlü, çekingen, acemî, dayanıklı… ) göre de ayırmışlardır.
İnsanoğlunun bu öğrenme/gelişme yolunda attığı adımlar; iletişimini, hayat kalitesini, ekonomisini, savunmasını, saldırmayı, birlikte yaşamayı, kural geliştirme duygusunu birçok yönden etkilemiş ve etkilendiklerini ise benzer özellikleri taşıyan kişi/nesnelere -fark etmeyerek de olsa-, onları etkileyen canlı-cansız varlıkları hatırlatacak şekilde adlandırarak ele vermişlerdir.
Şu anki insan coğrafyasında birbirinden bağımsız pek çok lisan bulunmasına rağmen, özel nitelikleri bulunan kişi/nesne ya da olaylara, doğadan alınan isimlerin (bu lisanların kelime hazineleri içinde farklılık gösterecek şekilde) verilmesi, yukarıdaki açıklamamı doğrulayacaktır.
Cesur olan insana ‘’arslan yürekli’’, korkak olana ‘’tavşan yürekli’’,güçlü olana ‘’ayı kadar güçlü’’, fiziki yapısı gereği dayanıklı olana ‘’kaya gibi sert’’, kurnaz olana ‘’tilki kadar kurnaz’’, kindar olana ‘’yılan gibi kindar’’ ve benzeri deyimler kullanarak bahsedilen kişiyi övmek ya da yermek gayet normal bir davranış halini almıştır
Yaptıkları heykellerde insanın vücut özelliklerini ya da farklarını, bulundukları durumlardaki yüz ifâdelerini, toplumsal konumlarını; icrâ ettikleri müziklerde, üzüntülerini, sevinçlerini, sevgilerini, hayal kırıklıklarını, korkularını, özlemlerini; resmettikleri tablolarda tüm kişisel dünyalarını, arzularını, tarihlerini, gözlemlediklerini; danslarında neşelerini, yaslarını, onurlandıklarını, acılarını ve diğer tüm sanat dallarında da insana dair ne varsa kimi zaman doğrudan, kimi zamansa dolaylı olarak semboller kullanarak aktarmışlardır.
Sanatta kullandıkları semboller hiç şüphe yoktur ki gündelik yaşamlarında gözlemledikleri diğer canlılardan esinlenerek ortaya çıkarılmıştır.
Batı Anadolu’nun simgesi haline gelen Zeybekler günümüzde, sadece yaşam şekilleri ve eylemleri olarak değil, belki fark etmeden yarattıkları sanat eserleri ile de insanların ilgi odağı olmuşlardır.
Zeybeklik kurumunun var olduğu müddetçe insanlar, Zeybekler hakkında farklı duygulara ve düşüncelere sahip olmuşlar ve bu doğrultuda onlara isimler vermişler, elbette ki bu isimlendirmeleri yaparken doğadaki diğer canlı-cansız varlıklardan etkilenmiş ve fayda sağlamışlardır.
Onlara yardım eden yandaşları Zeybeklerden; müşkül duruma düştüklerinde korumaları altında olduklarını belirtmek için ‘’KUZUMUZ’’ şekliyle, silah güçlülerini kullanarak yardım sağladıklarında ‘’ASKERİMİZ’’ adıyla, toplumsal bir olayı çözümlediklerinde ‘’KADIMIZ’’ mertebesiyle, ivedilikle yardıma koştuklarında ‘’RÜZGÂRIMIZ’’ yüceltmesiyle bahsetmişlerdir . Ama tüm bu isimlendirme ve nitelemelerin yanında Zeybekler genel olarak KARTAL olarak görülmüştür. Böyle düşünülmesinin başlıca sebebi ise her şeyden önce hükümet tarafından azılı suçlu ilân edilmelerine, kıyafetlerinin yasak edilmesine, taraflarına uygulanan bütün diğer yaptırımlara karşın özgürce (başlarına buyruk) yaşamaları, yaptıkları eylemlerde kararlı ve bazen kanlı olmaları, her diyarda kendilerine yer bulabilmeleri, giydikleri/taktıkları kıyafet ve aksesuvarlar sayesinde onların halk karşısında ne denli asil ve gösterişli kabul edildiği ile ilgili bir konudur.
Kartal, kuş türünün hepsinde bulunan uçabilme yetisine sahiptir. Ancak bu yeti, halk tarafından Zeybeklere ‘’kartal’’ sözünün mâl edilmesine tek başına yetmemiştir. Özgürce uçabilmesinin yanında avcılığının iyi derecede olması, etçil olması, diğer kuşlara nazaran daha büyük bir fiziğe sahip olması, avlanırken havada yaptığı manevralar , asil duruşu, leş yememesi, güçlü ve kendi bölgesine hâkim olması, genel olarak tek eşli bir ömür sürmesi gibi unsurlar da birleştirildiğinde, Zeybek denildiği zaman halk arasında kabul görecek ve sürekli akılda kalıp yüceltilebilinecek doğal karşılık bulunmuştur .
Kartalın bünyesinde barındırdığı tüm bu özelliklerin hattâ daha da fazlasının Zeybeklerin de genel özellikleri olduğu hususunda hemfikir olan halk (o zamanki) ilk sembol olarak kartalı benimsemiş ve kullanmış; öte yandan da kimi Zeybek faaliyetlerinin daha başka canlılar kullanılarak sembolize edilmesi sonucu ortaya çıkmıştır .
İşte tüm benzetme ve nitelemelerin ortaya en bariz biçimde çıktığı alan olan Zeybek Dansları’nın incelenmesi yapıldığında görülecektir ki; Zeybek Dansları’nın figürleri gerçekten de duruş, yürüyüş, çökmeleri, adımlamaları ile kartalı tasvir etmektedir.

Bazı Zeybek Adım ve Hareket Kümelerinin Anlamları

Zeybek Dansları bilinen şekilleri ile 2 ana parçadan meydana gelir. Bunlar Gezinleme (Serbest Bölüm) ve Ritm Eşlikli Bölümler’dir. Ancak her dans icrâsında Gezinleme yapılması mecbûri değildir. Aşağıda gerekli görüldüğünce bilgilendirme yapılacaktır.