Filateli Nedir?

[KoJiRo]

Filateli Nedir?

Posta pulları, dünyada ilk kez 06 Mayıs 1840 tarihinde İngiltere'de kullanılmıştır. Ülkemizde ise 13 Ocak 1863 tarihinde kullanılmaya başlamıştır. Posta pulları aynı zamanda koleksiyon amacıyla da kullanılmaktadır.

Pul Nedir?
Pul, önyüzünde çeşitli resim, şekil veya motifler basılmış, arka yüzüne özel bir zamk sürülmüş kare, dikdörtgen, üçgen, altıgen, yuvarlak, simetrik ve asimetrik veya benzeri şekillerde hazırlanmış, çeşitli büyüklüklerde olabilen, değerli bir kağıttır.

Pulun ön yüzünde, ait olduğu ülkenin adı ve para birimine göre değeri yazılıdır. Bu değere 'Nominal Değer' denir. Bazı ülke pullarında, ülke adı ve pulun nominal değeri başka dil ve alfabede de yazılabilir.

Dünyada ilk pul İngiltere de basıldığı için yalnızca İngiliz pullarında devlet adı yazılı değildir.

Pullar,çeşitli büyüklükteki kağıtlara tabaka halinde değişik baskı yöntemleri ile basılır ve koparma kolaylığı bakımından özel zımba cihazı ile perfore edilirler. İlk pullar tabakalardan makasla kesilerek ayrılırdı ve arkaları zamklı değildi.

Pulculukta kullanılan deyim ve tanımlar:

* SÜREKLİ PUL: Posta ücretlerinin ödenmesinde kullanılmak üzere bu isim altında, çok sayıda ve çoğunlukla iki renkli olarak bastırılan pullardır.
* RESMİ PUL: Genel ve Özel Bütçeli Daireler ile Belediyelerin posta gönderilerinde kullanılan pullar.
* ANMA PULU: Belirli bir olay veya kişiyi anmak üzere çıkarılan ve üzerine genellikle o olay veya kişiye ait resim ve motifler basılan pullardır. Bu pulların tirajları kısa zamanda tükenecek şekilde sınırlı olur.
* ANMA BLOKU: Bir olayı veya kişiyi anmak için ya da propaganda amacıyla basılan ve üzerine genellikle o olay veya kişiye ait resim ve motifler bulunan pullardır. Zımbalı veya zımbasız bir ila birkaç pulu kapsayan, bütün olarak basılan küçük pul tabaklarıdır.
* EK DEĞERLİ PUL: Yılda iki kez ( Türkiye için geçerli) çıkan bu pulların nominal değerlerine, + işaretiyle bir değer daha ek-lenmiştir. Bu ek eğerin % 75'i Kızılay'a % 25'i Çocuk Esirgeme Kurumu'na yardım olarak verilir.
* UÇAK PULU : Posta ücret tarifesinde uçakla gönderilecek posta maddeleri için öngörülen ücretlerde bastırılan ve üzerinde havacılıkla ilgili resimler bulunan pullardır.
* TEMATİK PUL : Kuş, çiçek, spor, meşhur adamlar, şehirler, tablolar, otomobiller gibi belli konuların resimlerini taşıyan pullardır.
* TAKSE PULU : Postaya verildiği gün ücreti ödenmemiş veya eksik ödenmiş posta gönderilerinin alıcılarından veya gerektiğinde göndericilerinden alınan ücretler için kullanılan pullardır. Bu pullar başka posta hizmetle-rinde kullanılmazlar.
* TET - BEŞ : Birbirine ters olarak basılan birbirinin aynı iki puldur.
* FÖYYE : Üzerinde dantelli veya dantelsiz bir veya birkaç pul basılmış olan ve kenarlarında çoğu zaman yazılar taşıyan küçük pul tabakasıdır.
* SÜRŞARJ : Pulun değerini değiştirerek veya değiştirmeksizin başka bir olayı anmak veya pulun çıkarılış amacını değiştirmek için üzerlerine yeni yazılar, rakamlar veya motifler basılması işlemidir.
* VARYETE : Bir pulun değişik şekillerde basılmasıdır. Erörden farkı PTT'nin kontrolü altında yapılmasıdır.
* SANTRE : Pul resmini çevreleyen çerçevenin (formanın) pul kağıdının tam ortasına basılmasıdır.
* PORTFÖY : Bir anma pulu için bastırılan ve içinde söz konusu anma pulu, bununla ilgili ilkgün zarfı, kart veya öbür yayınların olduğu Filatelik dosya.
* SERİ : Aynı ad altında çıkarılan pulların her değerini içine alan takıma denir.
* BLOK : Birbirinden ayrılmamış, üst üste veya yanyana en az 4 pulun meydana getirdiği gruptur.
* LEJAND : Pul üzerindeki yazılara denir.
* ŞARNİYER : Pulların albüne tutturulmasına yarayan küçük zamklı kağıt parçası.
* FİLATELİK ZARF : İlkgün veya özelgün damgasını taşıyan özel zarflardır.
* İLK GÜN DAMGALI ZARF : Üzerlerine bir anma veya sürekli pul serisi yapıştırılıp konuya ait ilkgün damgası ile damgalanmış, yazı ve motifler taşıyan özel zarflardır.
* ÖZEL GÜN ZARFI : Üzerlerine yapıştırılan pula özel bir filatelik damga basılan, damga konusu ile ilgili yazı ve motifler taşıyan özel zarflardır.
* MARJ : Pul tabakalarının ve anma bloklarının kenarlarında veya pulların çerçeveleri dışında kalan baskısız kısımlardır.
* POSTA KARTI : Üzerinde 'POSTA KARTI' ibaresi taşıyan,alınacak ücreti gösterir pul baskısı bulunan, resimli veya resimsiz kartlardır.
* PERFORAJ : Tabakalardaki ve anma bloklarındaki pulların birbirinden kolay ayrılabilmeleri için aralarının zımbalanması işlemidir.
* DANTEL : Perforaj işlemi sonrasında pulların kenarlarında meydana gelen dişlerdir.
* DEĞER : Postada kullanılan değerli kağıtların üzerlerinde belirtilen para tutarı veya bir serideki pullardan biri.
* EMİSYON : Bir değerli kağıdın veya pulun tedavüle çıkarılması.
* ERÖR : Değerli kağıtların basımı veya zımbalanması sırasında meydana gelen hatadır.
* ESE : Baskı durumunu pulu bastıran kuruluşa göstermek için hazırlanan provalardır. Eseler yalnızca PTT müzesi veya arşivlerinde bulunur, satılmazlar.
* FORMA : Pul üzerindeki resmin marj hariç mm olarak boyutu.
* TİRAJ : Pul ve değerli kağıtların baskı adedi.
* FİLİGRAN : Pulların kağıdında bulunan ve ışığa tutulduğunda görülen yazı, çizgi, şekil veya motif gibi özel bir belirti-dir. Pulun sahtesinin basılmasını önlemede kullnılır.
* POŞET : İçinde monte edilmiş bantlar olan ve posta pulu konulabilir plastik muhafaza.
* FLAM : Ücret ödeme makinalarında tarih sangasının yanına basılan 3,3 x 4,4 cm. boyutunda, dörtgen şeklinde olup, içinde reklam, slogan vb. bulunan damga izidir.
* MAKSİMUM KART : Üzerinde büyütülmüş olarak bir posta pulundaki resim bulunan ve ayrıca basılmış veya yapıştırılmış olarak pulun kendisini taşıyan özel damgalı filatelik kart.

Damgalar :

NORMAL DAMGA ullar postada ancak bir kez kullanılırlar. Bunu sağlamak için pullar yapıştırıldıktan sonra posta damgasıyla iptal edilir.
İLKGÜN DAMGASI ulların tedavüle çıkarıldıkları gün, basılan ve üzerlerinde konuya ait yazı ve motifler bulunan tarih damgalarıdır.
ÖZEL GÜN DAMGASI :Anma pulu çıkarılmamış bazı önemli olaylar için her hangi bir pul yapıştırılmış zarfa, o günü hatırlatan ve konusuyla ilgili vurulan damgadır.


Koleksiyon çeşitleri:

KLASİK VEYA ÜLKE KOLEKSİYONU:
Bir ülkeye ait pulların belli bir tarihten başlayarak, eksiksiz olarak çeşitli şekil, zarf, blok v.s. olarak biraraya getirilmesi.
TEMATİK KOLEKSİYONLAR :
Belli bir plana göre yapılan düzenlemedir. Pulların üzerindeki resim, şekil ve konular esas alınarak yapılan koleksiyondur. (Örnek, müzisyenler, kuşlar, böcekler, çiçekler gibi.
MOTİF KOLEKSİYONLARI:
Pulların çıkış amaçlarına göre biraraya getirilmeleridir.

NOT : Tematik koleksiyon ile motif kol-leksiyonu arasındaki fark şudur; tematik koleksiyonda, belirli bir konu işlenir, belli bir tez pullarla açıklanır. Motif kolleksi-yonda ise sadece ilgili pullar biraraya getirilir.

Pul biriktirmeye yeni başlayanlar:
Yeni başlayanlar için kolleksiyona bir seri pul, eğer varsa bir adet özel blok ve ilk gün zarfı ile başlamak yeterlidir. Eğer istenirse birbirinden ayrılmamış üst üste ve yanyana 4 pulun meydana getirdiği 4'lü blokda alınabilir.

Pullar kullanılmamış olarak yani damgasız veya kullanılmış olarak yani dmgalı olarak saklanırlar. Damgalı olanları eğer damga özel bir damga ise, zarf ile saklamak uygundur. Aksi halde pulu yıkamak gerekir. Bunun için pul yapışmış olduğu kağıt ile beraber ılık suya konur ve kağıttan ayrı-lıncaya kadar bekletilir. Sonra kağıttan ayrılmış olan pul alınır, zamklı kısmı yukarı gelecek şelilde bir gazete kağıdı üzerinde kurumaya bırakılır. Kuruyan pul, bir süre kalın bir kitap arasına konarak ütülenir. Yani düzgün bir hale getirilir. Böyle bir pul artık saklanmaya veya kolleksiyona hazırdır. Kurutma işlemi için özel kurutma defterleri de vardır.

Bir filatelist için gerekli malzemeler:
Pul biriktirenlere şu temel malzemeler gereklidir.

* Pul pensi (Pul maşası)
Pulları tutup deftere veya albüme yerleştirmek için kullanılır.
* Büyüteç
Pulların hasarlı veya parmak izi olup olmadığı konusunda faydalanılan araçtır.
* Pul defteri/Pul Albümü
Pulların muhafaza edilmesi için gerekli olan en önemli malzemedir. Pullar albümlere, konularına, emisyon tarihine ya da ülkelerine göre yerleştirilir.
* Föy
Pulların sergilenmesi, saklanması için özel olarak hazırlanmış, üzeri kareli veya düz olan karton sayfalardır.
* Havid
İçine pul konulması için hazırlanmış ön yüzü saydam, arka yüzü zamklı özel zarf veya kılıflardır.Pullar bunların içine konarak föylere yapıştırılır.
* Şarniyer
İnce, tutkallı özel kağıt parçalarıdır. Bir kısmı pulun arkasına, diğer kısmı da herhangi bir deftere veya föye yapıştırılır.
* Katalog
Pullar hakkında fiat, renk, ebat, tiraj gibi bilgiler içeren yayınlardır.

Filatelik sergi:
Yukarıda açıklanan esaslara göre hazırlanmış kolleksiyonların özel salonlarda sergilenmesi filatelik sergidir.