Teorik Psikoloji Nedir?

[M@D_VIPer]

Sosyal Psikoloji’den hareketle sosyal bilimlerde olgu-değer ilişkisi üzerine düşünceler

Doç. Dr. Melek Göregenli


Sosyal psikolojinin1, “değerler” ya da politik alanla ilişkisi üzerine tartışmalar en çok, onun geleneksel sosyal bilim epistomolojisiyle hesaplaşması serüvenine dayanır. Bu serüven bir yandan, serüvenin hem inşacısı hem de serüven tarafından sürekli olarak yeniden inşa edilen sosyal gerçekliğin ta kendisi olarak sosyal bilimcilerin “sosyal” le ilişkilerine, bir yandan da genelde bilimin özelde de sosyal bilimlerin ürettiği bilginin hayatı dönüştürmeye ilişkin gücü, bu gücün meşruiyetinin kaynaklarının tartışılması ve bu dönüştürme iddiasına sosyal bilimcinin nasıl dahil olduğuna gönderir. Biraz daha açmaya çalışırsak, sosyale dair bilginin inşa edilmesi sürecinde olgu-değer ikiliğinin aynı zamanda sayısız gerilim alanıyla ilişkili olabileceğini görürüz: Sosyal bilimcinin sosyal olguya mesafesi, geleneksel paradigmaların dayandığı doğa bilimlerinin metodolojisinin insan davranışını yönlendirmesi gereken ahlaki, dolayısıyla insan ve grupların iyiliğine ilişkin ilkeleri belirleme (doğrulama) yetisine sahip olup olmaması, yeni paradigmaların sosyal bilimlerin geleneksel “siyasi mühendislik” vaadi ve ödevinden ne ölçüde uzaklaşabildikleri ve nihayet her türden ama özellikle sosyal olan bilginin böylesine iyi para getirdiği bir pazar’da, sosyal bilimcinin bir yanda pazar’da bir yanda da “alan” da bir aktivist olarak yeri. Moles (1991), her araştırmacının, bilimsel dünyanın labirentinde dolaşırken, tıpkı insanın kendine özgü bir yaşam alanı oluşturarak mekanda varoluşuna benzer bir şekilde, bu labirentte, özel kavramlarına hakim olduğu, tanıdığı bir alan inşa ettiğini yazar. Moles’un, insanın mekansal davranışıyla ilişkilendirerek anlamaya çalıştığı bu seçme ve kurma sürecini, çevre psikolojisinin kavramlarıyla anlamaya çalışırsak, bir tür yapılan işe ilişkin mekanın –buna kavramların oluşturduğu coğrafya da demek mümkün belki- kendilenmesi olarak görmek mümkün. Tıpkı bir şehrin sokaklarının, bir evin hatta bir çift terliğin kendilenmesi sürecinde olduğu gibi bu süreç, sosyal bilimciyi kendi serüveninden sorumlu kılmaktadır; nesnel olarak dışınızda gibi görülen sosyal gerçeklik, sosyal bilimlerin bugüne kadar biriktirdiği dünyaya dair her şey sizi biçimlendirirken, siz de seçimlerinizle kendiniz ve başkaları için bir dünya oluşturursunuz. Mekanla ilişkimizde olduğu gibi herhalde sosyal bilimciler olarak, sosyal bilimlerin dünyasında, yaşamaktan kaçamayacağımız bu kendileme sürecinin “doğru”su ya da “iyi” si yoktur ama doğası gereği hiç bir kendileme süreci, sonuçları, yani bizim örneğimizde dönüştürme kapasitesi açısından, etkisiz, dolayısıyla “tarafsız” olamaz. Bu yazı, bu anlamda, bir seçme ve anlamlandırma, yazarı açısından bir kendileme denemesidir.