Fuzulİ Dİvani

[M@D_VIPer]

Ülkü BUDAK

TDE 107
Prof.Dr.Mustafa İSEN
22.01.2002

Türk Klasikleri / Divanlar : 5
Metni Baskıya Hazırlayanlar : Prof.Dr.Kenan AKYÜZ-Süheyl BELEN
Doç.Dr.Sedit YÜKSEL - Dr.Müjgan CUNBUR
Basın Yeri: Ankara , Akçağ Yayınları
Genel Yayın No: 51

FUZULİ DİVANI

Fuzûlî Divanı’nda sırayla şu nazım şekilleri bulunmaktadır.

A) Kasideler (sy.23-127)
B) Gazeller (sy.131-279)
C) Müslezâd (sy.280)
D) Terci Bend (sy.63-69,281-286)
E) Terkib Bend (sy.55-58)
F) Müseddes (sy.286-290)
G) Muhammes (sy.290-294)
H) Tâhmis (sy.294-296)
I) Murabba (sy.296-300)
J) Mukâttaat (sy.301-315)
K) Rubâ'iyyatlar yer almıştır (sy.315-329).

A) KASİDELER :
*Kasideler müretteb divanın başında yer alırlar.Fuzûlî Divani’nda 40 tane kaside yer almaktadır. Bunlar;
1) (sy.23-28) Hazret-i Bâri için yazdığı bir tevhid.
2) (sy.44-114) Divan’da 7 adet Nâ’t bulunmaktadır.Ancak Nâ’tlardan 5 tanesi Medhhiyye adı altındadır.Fuzûlî Hazret-i Fahr-i Kâinât için 2,Hazret-i Şah-ı Velâyet için 2,Hazret-i Şâh-i Velâyet için ve Sitâyiş-i E’imme İsna Aşer için 1 Nâ’t yazmıştır.
3) Divan’da 26 tane medhhiyye bulunmaktadır.Fuzûlî Sultân Süleyman Aleyhi’r-Rahme ve ‘L-Gufrân için 2,Tavsit-i Bağdâd ve Medh-î Sultân Süleyman için 1,Ayâs Pâşâ Vâlî-Bağdâd için 1,Ayâs Pâşâ için 4,Mehmet Pâşâ için 1,Manzume-i Hasb-i Hal ve Seyyid Mehmed Gâzi için 1,Mehmed Beg için 2,Rüstem Pâşâ için 1,İbrâhim Beg için 1,Sultân İbrahim için 1,Müşârün-İleyh Sultân İbrâhim için 1,Ca’fer Beg için 4,Kâdir Çelebi için 1,Mustafa Çelebi için 1,Veys Beg için 3 medhhiyyesi vardır.
4) (sy.114-117) Fuzûlî’nin kışı anlatan “Kaside-i Şitâiyye” kasidesi vardır.
5) (sy.117-127) Fuzûlî’nin 6 tane kendini,kendi aşkını anlatan kasidesi vardır.

*(sy.111,35) Kasidelerin kâfiye düzeni aa ba ca şeklindedir.Fuzulî kasidelerde bu kâfiye düzenini uygulamakta oldukça başarılıdır.Ancak Veys Beg için yazdıgı medhhiyye’nin kâfiye düzeni bir beyitte bozulmuştur.
“Ey hırâman serv kim tâ devre gelmiştir kadeh x
Görmeyiptir sen kimi bir turfa serv-i hoş-hirâm a

Sâgar-i hulkun nesiminden musattâdır dimâğ ?
Bâde-i lütfun şemiminden mu’atterdir dimâğ ?

Handa kim girdiyse düşman kâm çıktı câm-i mey x
Şükr-li’llâh kim senin bezminde oldu dost kâm a

*(sy.93-95,27) Kasideler’in sonlarındaki Taç-beyt’de şair mahlasını söyler.Fuzûlî bu kurala genellikle uymuş;ancak,“Kaside Eyzan De Medh-i Müşârün-Ileyh Sultân İbrâhim” kasidesinde ve (sy.114-117) “Kaside-i Şitaiyye” kasidesinde Fuzulî mahlasını kullanmamıştır.
*(sy.55-58,12) Fuzulî Divanı’nda Kasideler’in içinde “Terkib Bend Der Medh-i Sultân Süleyman” ve (sy.63-69,15) “Terci Bend Hakk-i Ayâs Pâşâ” yer almaktadır.Ancak Kaside içinde Terkib-i Bend ve Tercih-i Bend yer almaz.Çünkü bunlar tür değil nazım şeklidir. Kasideler beyitlerden,Terci ve Terkib Bend ise bendlerden oluşur.

B) GAZEL:
*Fuzûlî Divanı’nda toplam 302 tane gazel vardır. Gazeller 5-11 beyit arasında yazılmıştır.5 beyitliler 22 tane,6 beyitliler 20 tane,7 beyitliler 228 ,8 beyitliler 15,9 beyitliler 13,10 beyitliler 4 ve 11 beyitli olmak üzere divanda toplam 302 gazel vardır.
*Divan’da 2 tane musammet ve 1 tane Mülemmâ gazel vardır. Bunlar:
1) (sy.158,56) Musammat ve Mülemmâ gazel vardır.
2) (sy.259-260,264) Musammat Gazel.
*Divan’daki gazellerde tekrar edilen mısralar yoktur.
*Divan’daki gazellerin hepsi aa-xa-xa şeklinde kâfiyelenmiştir.

C) MÜSTEZAD :
Fuzûlî Divan’ında 1 tane müslezad yer almaktadır.Toplam 7 bendden ve/veya 56 mısradan oluşmuştur.Kâfiye düzeni Ab-Ab-Cx-Ab-Dx-Ab şeklindedir.

D) TERCİ BEND:
Fuzûlî Divanı’nda 3 tane Terci Bend vardır.Bunlar;
1) (sy.63-69) Terci Bend Der Hakk-i Ayâs Pâşâ. Kâfiye düzeni aa aa aa .... vv,bb bb bb .... vv’dir.11 bendden oluşmuştur. Fuzulî’nin bu Terci Bendi,kasideler arasında yer almıştır.
2) (sy.281-284) “Terci Bend”.Kafiye düzeni aa aa aa .... vv, bb bb bb .... vv şeklinde sıralanmıştır.7 bendden oluşmuştur.
3) (sy.284-286) “Terci Bend”.Kâfiye düzeni aa xa xa ...vv, aa xa xa ... vv şeklinde sıralanmıştır.5 bendden oluşmuştur.


E) TERKİB BEND:
Fuzûlî Divanı’nda 1 tane Terkib Bend vardır.Ancak Terkib Bend’de kasideler arasında yer almıştır.Terkib Bendler de mürettep divanda kasideler arasında yer almaz.Çünkü kaside ve Terkib Bend ayrı nazım şekilleridir.
“Terkib Bend Der Medh-i Sultân Süleyman” kâfiye düzeni aa xa xa .... vv ,aa xa xa .... vv şeklinde sıralanmıştır.Bu Terkib Bend 7 bendden oluşmuştur.

F) MÜSEDDES:
Fuzûlî’nin Divanı’nda 2 tane müseddes vardır.
1) (sy.286-288) 5. ve 6. mısraları kâfiyelidir.Yani aaaavy bbbbvy ccccvy şeklinde kâfiyelenmiştir.7 bendden oluşmuştur.
2) (sy.288-290) Son iki mısra'ı kâfiyelidir.Yani aaaaaa-bbbbvv-ccccvv şeklinde kâfiyelenmiştir.9 bendden oluşmuştur.

G) MUHAMMES:
Fuzûlî Divanı’nda 3 tane Muhammes vardır.
1) (sy.290-291) Müzdeviç Muhammestir.Yani aaaaa-bbbba-cccca şeklinde kâfiyelenmiştir.5 bendden oluşmuştur.
2) (sy.291-293) Mütekerrir Muhammestir.Yani aaaaA-bbbbA-ccccA şeklinde kâfiyelenmiştir.7 bendden oluşmuştur.
3) (sy.293-294) Müzdeviç Muhammestir.Yani aaaaa-bbbba-cccca şeklinde kâfiyelenmiştir.5 bendden oluşmuştur.

H) TAHMİS:
Fuzûlî’nin Divanı’nda 2 tane tahmis vardır.
1) (sy.294-295) Kâfiye düzeni aaaaa - bbbba - cccca şeklindedir. 5 bendden oluşmuştur.
2) (sy.295-296) Kâfiye düzeni aaaaa-bbbba-cccca şeklindedir.5 bendden olumuştur.

I) MURABBA:
Fuzûlî Divanı’nda 3 tane murabba vardır.
1) (sy.296-298) Mütekerrir Murabbadır.Yani aaaA-bbbA-cccA şeklinde kâfiyelenmiştir.7 bendden oluşmuştur.
2) (sy.298-299) Mütekerrir Murabbadır. Yani aaaA-bbbA-cccA şeklinde kâfiyelenmiştir. 5 bendden oluşmuştur.
3) (sy.299-300) Bu da mütekerrir Murabbadır.Yani aaaA-bbbA-cccA şeklinde kâfiyelenmiştir.7 bendden oluşmuştur.

J) MUKATTAAT:
Fuzûlî’nin Divanı’nda 42 tane kıt’a bulunmaktadır.En çok 15,en az 2 beyitlik kıt’ası bulunmaktadır.
Kâfiye düzeni bütün kıt’alarda xa xa şeklindedir.
(sy.309-310,33) Divan’da 1 tane Kıt’â-i Kebire bulunmaktadır.


K) RUBâ’İYYAT:
* Fuzûlî Divanı’nda 72 tane Rubâ’i vardır.
Fuzûlî Divanı’nda 81 tane rubâ’i olduğu söylenmiştir. (İpekten,Haluk;Eski Türk Edebiyat-Nazım Şekilleri ve Aruz,Dördüncü Baskı, Şubat 2001).
*Kâfiye düzeni genellikle aaxa şeklindedir. (sy.315-4,317-11,326-59,328-67,329-71,329-72).6 tane Terâne’si vardır.
*(sy.318-16) Rubâ’ilerden birinde farklı bir kâfiye düzeni bulunmaktadır.
Mey şevki oluptur bana ey şeyh x
Geldikçe bu şevk olur ziyâdet eh şeyh a
Hoşdur bana mey sana ibâdet ey şeyh a
Kâyımla değil aşk ü iradet ey şeyh a