Ek-fİİl (ek-eylem)

[Kéan aRs]

EK-FİİL (EK-EYLEM)



İsim soylu kelimelerin sonuna gelerek, onları yüklem yapan eklere ek-fiil denir. Ek –fiil ekleri şunlardır: -dır, -idi, -imiş, -ise

Ek-fiillerin iki temel görevi vardır:

a) Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı yapar. (-dır eki dışındakiler)

Sev (i) yor du m.

b) İsim ve isim soylu kelimelere gelerek onları yüklem yaparlar. Hayat, yaşayınca güzeldir.



Ek-fiiller genel olarak dört bölümde incelenir:

1.Ek-fiilin geniş zamanı

2.Ek-fiilin görülen geçmiş zamanı

3.Ek-fiilin duyulan geçmiş zamanı

4.Ek-fiilin şartı



Ek-fiilin geniş zamanı

İSİM + EK FİİL ( -dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tür, -tur, -tür) + ŞAHIS EKİ

(-ım, -im, -um, -üm, -sın, -sin, -sun, -sün, -ız, -iz, -uz, -üz, -sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz, -lar, -ler) ekleri de Ek-fiilin geniş zamanını karşılar. İyi-dir- , yorgundur, yorgunum, yorgunsunuz, yorgunlar.

Ek-fiilin geniş zamanı, aynı zamanda ek-fiilin şimdiki zamanını karşılar.

DİKKAT :1) “-dır” ek-fiili sadece 3.şahıslarda kullanılır. Birinci ve ikinci şahıs çekimlerinde –dir yerine şahıs ekleri kullanılır.

2) İyelik ekiyle ek fiilin ek hali birbirine karıştırılabilir. Ben iyi bir babayım. (Ek fiilin 1.tekil şahıs hali) / Benim canım babam. (İyelik eki)

3) Üçüncü şahsa gelen “dır” ek fiili istenirse kullanılmayabilir. Bu daha iyidir. / Bu daha iyi.

Ek-fiilin görülen geçmiş zamanı

İSİM + EK FİİL (-idi, -dı, -di, -du, -dü-tı, -ti, -tu, -tü ) + ŞAHIS EKİ



Öğrenci-y- di- m , çalışkandı, güzeldi.



Ek-fiilin duyulan geçmiş zamanı

İSİM + EK FİİL (-imiş, -mış, -miş, -muş, -müş) + ŞAHIS EKİ



Güzelmişim, güzelmişsin, güzelmiş, güzelmişiz, güzelmişsiniz, güzelmişler



Ek-fiilin şartı

İSİM + EK FİİL ( ise, -se, -sa) + ŞAHIS EKİ



Hastaysanız...



DİKKAT: Ek-fiilin şartı olan ise isim ve isim soylu kelimelere geldiğinde onları yüklem yapmaz; sadece cümleye şart anlamı kazandırır. Hastaysanız biraz istirahat ediniz.



DİKKAT : Ek fiiller sadece isimleri değil; isim soylu olan zamirleri de yüklem yapabilirler.

Benim en iyi arkadaşım sen-di-n. / Kim-miş beni soran / En iyi adam Odur.

NOT : Ek-fiiller, fiilimsilerin sonuna gelerek onları yüklem yapabilir. En güzel şey, sağlıklı yaşamaktır.



FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER)



Fiil anlamı taşıyan; ancak fiillerin özelliklerini tam olarak yansıtmayan ve cümlede isim soylu kelimeler gibi görev üstlenen kelimelere fiilimsi (eylemsi) denir. Bilindiği gibi Türkçe’de –(i)msi eki benzeyen anlamına gelir. Buna göre fiilimsi de “fiile benzeyen” demektir. Fiillerin üç temel özelliği vardır: Fiiller, iş hareket, oluş bildirir, mastar eklerini (-mek, -mak) alır, kip eklerini alır. Fiilimsiler ise mastar eklerini ve kip eklerini alamaz. Sadece iş, hareket, oluş bildirmesi bakımından fiile benzer.



Fiil Fiilimsi

Gel- Gelmek

Koş- Koşan adam

Gül- gülerek



Fiilimsiler üçe ayrılır:

1. İsim-fiiller

2. Sıfat-fiiller (Ortaç)

3. Zarf-fiiller (Bağ-fiil, ulaç)



İsim-fiiller



Fiilin adı demektir. Fiil kök veya gövdelerine –mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş ekleri getirilerek oluşur. Yazmak, konuşmak, yemek, yazma, alış... Konuşmak bir sanattır.



Olumsuzluk eki –ma, -me ile isim-fiil eki olan –ma, -me karıştırılmamalıdır. Bu hafta işe gitme. (Olumsuz fiil) / Tatile gitme hazırlıkları başladı. (İsim-fiil)



-mak, -mek, -ma, -me eklerini alan bazı kelimeler bir nesnenin adı olarak kullanılabilir. Ekmek, çakmak, yemek, tokmak, kıyma, sarma, kazma...

Bu yıl tarlaya buğday ekmek istiyorum. (isim-fiil)

Bakkaldan üç ekmek aldı. (İsim)



-iş ekini alan bazı kelimeler isim-fiil, isim ve fiil görevinde kullanılabilir.

Yurda giriş işlemleri başladı. (İsim-fiil)

Binanın girişi çok berbattı. (İsim)

Hiç çekinmeden rakiplerine girişti. (Fiil)



Sıfat-Fiiler (Ortaç)



Fiilin sıfat dönüştürülmüş şeklidir. Fiil kök veya gövdelerine –an, -en, -ası, -esi, -maz, -mez, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür, -dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş ekleri getirilerek yapılır. Sıfatların her zaman bir ismi nitelediği gibi sıfat-fiiller de genellikle bir ismi niteler. Tanıdık kişi, okumuş adam, çıkmaz sokak....



Sıfat-fiil ekini alan fiiller, bazen isim göreviyle kullanılır. Bayrama katılan öğrencilere izin verildi. (Sıfat-fiil) / Bayrama katılanlara izin verildi. (İsim) (Sıfat-fiiller çekim eki alarak isimleşir.)



Sıfat-fiil ekleriyle kip ekleri karıştırılmamalıdır. Görünmez kaza (Sıfat-fiil) / Buradan bizim ev görünmez. (Fiil)



Sıfat-fiil eklerinin olumsuzları da yaygın olarak kullanılır. Görmemiş adam, olmayacak iş



-dık, -acak sıfat –fiil ekleri, ünlü ile başlayan ekleri aldığında yumuşama olayı meydana gelir. Babamın tanıdığı kişiler geldi.



Zarf-fiiller (Bağ-fiil, ulaç)



Fiillerin durumunu, zamanını, şeklini bildiren fiilimsilerdir. Fiil kök veya gövdelerine “-ıp, -ip, -up, -üp, -arak, -erek, -ken, -a, -e, -maden, -madan, -alı, -eli, -ınca, -ince, -maksızın, -meksizin, -casına, -alı, -eli, -ınca, -ince, -unca, -ünce, -dıkça, -dikçe, -dukça, -dükçe, -dığında, -düğünde, -mez” ekleri getirilerek yapılır. Zarf-fiiller çoğunlukla bağlama göreviyle kullanıldığı için bir adı da bağ-fiildir.

Koşa koşa geldi.

Çocuk ağladıkça açıldı.

Öğretmen dersi anlatıp çıktı.

Zarf-fiiller çekim eki almaz (Diğer fiilimsilerden farklı)



NOT : Fiil ve fiilimsilerde olumsuzluk –me, -ma ekleriyle sağlanır. Geniş zamanın olumsuzu –maz, -mez ekleriyle yapılır. Gel-me, gel-mez



ÖRNEK SORU:

Fiil kök ya da gövdelerinden türeyen, tamlayıcı cümlecik kuran, çekimi olmayan kelime çeşitlerinin ortak adı nedir? (1985 FL)

a) İsim-fiil b) Sıfat-fiil c) Bağ-fiil d) Fiilimsi



ÖRNEK SORU: “Okul eğitimi dışında kalan gençlerin de eğitilmeleri gerekir.” Cümlesinde “kalan” kelimesinin çeşidi nedir? (1986-FL)



a) İsim-fiil b) Bağ-fiil c) Sıfat-fiil d) Yardımcı fiil



ÖRNEK SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil yoktur? (1996 FL/AÖL)



a) Günlerce düşünüp çalışarak bir program yaptık.

b) Yapılacak işleri öncelik sırasına göre dizdik.

c) Bulunduğumuz çevreyi ayrıntılarıyla tanıdık.

d) Bu arada bizi üzen olaylar oldu.



ÖRNEK SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi vardır? (1996 FL/AÖL=



A) Yolda pek çok tanıdık kimseyle karşılaştık.

B) Biraz konuştuk, sonra ayrıldık.

C) Onu uzaktan gördük, ama yetişemedik.

D) Okuldan çıktık, hemen eve geldik.