Fransız gözüyle Osmanlı’nın sonu

[jockeя]

Tarih kitapları, konu edindiği tarihi öğrenmek için okunmaz her zaman. Kimi zaman da kitabın yazarının özelliğinden dolayı okunur. Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu isimli kitabı ilginç kılan, yazarının özelliği. Jean-Paul Garnier isimli Fransız yazar, II. Abdülhamit’in padişahlığı ile hilafetin kaldırılışı arasındaki dönemini ele alıyor.
Jean-Paul Garnier, 1955-1957 yıllarında Türkiye’de büyükelçi olarak görev yapmış. Garnier’ın Türkiye merakı bu yıllarda başlamış. Garnier’ın bir de Nasrettin Hoca ve Türk Hikâyeleri isimli bir kitabı var. Hatta Akşehirliler tarafından fahri hemşeri ilan edilmiş!
Kitaptan bazı başlıklar şöyle: II. Abdülhamit dönemi ve Türkiye’nin ilk anayasası Kanuni Esasi’nin kabulü; Mithat Paşa’nın sürgüne gönderilmesi, 1877 Meclis-i Mebusan’ı, 1877-78 Türk-Rus Savaşı, Ermeni kıpırdanışı; Genç Türkler’in ortaya çıkışı, 31 Mart Ayaklanması; Üçlü yönetim ve Mustafa Kemal, Enver Paşa ve Mustafa Kemal arasındaki uzlaşmazlıklar, savaşlar, Babıali baskını; İttihat ve Terakki’nin Almanya bağlantıları, Mustafa Kemal’in Almanya konusundaki yaklaşımı, Çanakkale savaşları, 19 Mayıs 1919 Samsun’a çıkış... Anadolu Mucizesi başlığı altında Kurtuluş Savaşı; Çerkez Ethem sorunu, Büyük Taarruz, Mudanya, Saltanat’ın kaldırılması, Vahdettin’in kaçışı; Cumhuriyet’in ilanı, devrimler, bu devrimler sırasında Mustafa Kemal’in içerdeki muhaliflerle verdiği mücadele... Kitap, 1924 yılı halifeliğin kaldırılışıyla son buluyor.
Garnier bütün bu olayları ve gelişmeleri anlatırken, kendisi tanıklık etmişçesine canlı bir anlatım kullanıyor. Kitabı okurken Garnier’ın olayların bizzat içinde olduğu hissine kapılıyorsunuz. Bir romancı gibi betimlemeler ve kişilik çözümlemeleri de yapıyor yazar. Bu üslup, tarihsel olaylara bir Fransız’ın nasıl bir pencereden baktığı ile ilgili fikir edinmenizi daha da kolaylaştırıyor. Kuru bir tarih kitabı anlatımı olsaydı yazarının öznel bakışı yansımazdı sanıyorum.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu, Mustafa Kemal’in İttihat ve Terakki’yle ilişkileri ve yaklaşımı konusunda genel bir bilgi edinmek isteyenler için iyi bir kaynak. Jean Paul Garnier, özellikle halifeliğin kaldırılması konusunda Meclis içindeki tartışmaları aktarırken Mustafa Kemal’in iradi zorlaması ve devrimci tutumundan övgüyle söz ediyor.
Garnier’ın bu kitabını Türkçeye kazandıran emekli büyükelçi Zeki Çelikkol. Çelikkol çevirisinde dönemin atmosferini yansıtmada yararlı olduğunu düşündüğüm eski Türkçe sözcükleri yeğlemiş. Ayrıca Çelikkol, kitaba kendi eklediği dipnotlarla tarihsel bilgilerle Garnier’ın anlatımını beslemiş.
Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılış öyküsünü, Kurtuluş Savaşı’nı hazırlayan koşulları, Mustafa Kemal’in devrimci iradesinin hangi koşulları zorladığını, 1923 sonrasında yapılan devrimlerde kimlerin Mustafa Kemal’in yanında, kimlerin karşısında olduğunu bir Fransız’ın gözünden okumak isteyenlere bu kitabı mutlaka edinmelerini öneririm.